رابطه استاد و شاگردی
رابطه استاد و شاگردی
عـده‌ای از بـزرگان شیعه چون هشام بن حکم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، مؤمن الطاق، مفضل بن عمر، جابر بن حیان و … از شاگردان و تربیت‌شدگان محضر آن حضرت بودند که تعداد شاگردان ایشان را عده‌ای از محققان و دانـشمندان شـیعه چـهار هزار تن دانسته‌اند و تنها از جواب سوال‌هایی که از آن حضرت می‌شد، چهارصد رساله نگارش یـافته اسـت.
بـعضی از شاگردان امام صادق (علیه‌السّلام) دارای آثار علمی و شاگردان متعددی بودند، به‌عنوان نمونه هشام بن حکم سـی و یـک جلد کتاب نوشته و جابر بن حیان نیز بیش از دویست جلد کتاب در زمینه‌های گوناگون به خـصوص رشته‌های عـلوم عـقلی، طبیعی، فیزیک و شیمی تصنیف کرده بود.
ابان بن تغلب در مسجدالنبی جلسه درس داشت و آنگاه کـه وارد مـسجد می‌شد ستونی را که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تکیه می‌داد، برای او خالی می‌کردند.
شاگردان امـام صـادق (علیه‌السّلام) مـنحصر به شیعیان نبودند، بلکه پیروان سنت و جماعت نیز از مکتب آن حضرت برخوردار می‌شدند؛ پیشوایان چهارگانه اهل‌سنت بلاواسطه یـا بـا واسطه شاگرد امام صادق (علیه‌السّلام) بودند. ابوحنیفه در راس این پیشوایان قرار دارد که به گـفته خودش، دو سـال شـاگرد امام بوده و اساس علم و دانشش از این دو سال است.
شاگردان امام از نقاط مختلف همچون: کوفه، بصره، واسط، حجاز و سایر مناطق و نیز از قبایل گوناگون مانند: بنی‌اسد، مخارق، طی، سلیم، غطفان، ازد، خزاعه، خثعم، مخزوم، بنی ضبه، قریش به ویژه بنی‌حارث بن عبدالمطلب و بنی الحسن بودند که به مکتب آن حضرت پیوستند.
بـه گـفته ابن حجر عسقلانی، فقها و محدثانی همچون: شعبه، سفیان ثوری، سفیان بن عیینه، مالک، ابن جریح، ابوحنیفه، پسر وی موسی، وهیب بن خـالد، قـطان، ابـوعاصم و گروه انبوه دیگری از آن حضرت حدیث نقل کرده‌اند.
امـام صـادق (علیه‌السّلام) هر یک از شاگردان خود را در رشته‌ای که با ذوق و قریحه او سازگار بود، تشویق و تعلیم مـی‌نمود و در نـتیجه هر کدام از آن‌ها در یک یـا دو رشـته از علوم مـانند: حدیث، تفسیر و علم کلام تخصص پیدا می‌کردند.
کوفه یـکی از مـهم‌ترین کانون‌های تجمع شاگردان امام صادق (علیه‌السّلام) بود؛ حسن بن علی بن زیاد وشـاء کـه از شاگردان امام رضا (علیه‌السّلام) بوده، نقل کرده کـه در مسجد کوفه نهصـد نـفر استاد حدیث مشاهده کردم کـه همگی از جـعفر بن محمد (علیه‌السّلام) حدیث نقل می‌کردند.
منابع :
محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر، ج۱، ص۲۶.
فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ص۲۲۹، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت ط ۱، ۱۴۰۶ ه.
طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۲، ص۲۰۳.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۴۳۵ به بعد.
حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۴، ص۲۷۳.
حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۱۰۲.
حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۱، ص۴۱-۴۲.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۸، بیروت، دارالفکر، ط ۱، ۱۴۰۴
نـجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۳۹-۴۰، دفـتر نـشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم.
